Temat pochówków żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego w Kołobrzegu omawiany był niemal w każdej publikacji poświęconej walkom o kołobrzeską twierdzę w marcu 1945 roku. Tyle, że liczby były różne. Nawet teraz, po tylu latach od zakończenia tej bitwy.
W obecnej literaturze popularnej, podaje się przeróżne dane dotyczące polskich żołnierzy, bez wykazania jakiegokolwiek krytycyzmu czy źródeł. Na przykład E. Kospath-Pawłowski informuję, że poległo 1013 żołnierzy polskich, a 143 zaginęło bez wieści1. H. Kroczyński na przykład pisze tak: "W bitwie poległo i zmarło z ran tysiąc trzystu żołnierzy Wojska Polskiego"2. W literaturze popularnej przed 1989 rokiem podawano, co ciekawe podobne dane: 1013 zabitych i 142 zaginionych bez wieści3. Jak widać, w literaturze popularnej na przestrzeni dekad liczby nie zmieniły się.
Jako pierwszy, opracowaniem naukowym żołnierzy poległych w walkach o Kołobrzeg, zajął się Emil Jadziak. Według jego obliczeń 1013 żołnierzy Wojska Polskiego zostało zabitych, 142 zaginionych bez wieści, a 1652 rannych4. Razem daje to 1155 żołnierzy, którzy zginęli w walkach. Potężna "Księga poległych" z 1974 roku, wskazywała, że w Kołobrzegu poległo i zmarło z ran 1079 żołnierzy a 176 było zaginionych5. Do tego tematu powrócił Alojzy Sroga, który zajął się tematem poległych. Według niego, przywołana tu "Księga poległych" zawiera nazwiska aż 1461 zmarłych osób, ale 187 było chorych. Po ich odliczeniu pozostaje 1278 osób, a więc więcej, niż wskazywał E. Jadziak6. A. Sroga dokonał obliczeń i wyszło, że poległych jest więcej niż podaje E. Jadziak, ale mniej, niż wskazuje "Księga poległych"7. Po podsumowaniu okazało się, że poległo, zmarło z ran i zaginęło bez wieści 1229 żołnierzy8. W XX wieku nie było to ostatnie słowo w obliczaniu strat polskich w boju o Kołobrzeg. Autorzy opracowania, które ukazało się na 50-lecie zakończenia II wojny światowej, obejmującego żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego, wskazali, że na Cmentarzu Wojennym w Kołobrzegu pochowano 1398 żołnierzy polskich, w tym 1310 zidentyfikowano9.
Do ponownych badań nad liczbą poległych przystąpiono już w kolejnym stuleciu. Przeprowadził je dr Hieronim Kroczyński, realizując "Kołobrzeską Księgę Poległych", która ukazała się drukiem w 2005 roku na 60-lecie walk o Kołobrzeg. Według obliczeń i analiz tego autora, liczby przedstawiają się następująco10:
- polegli: 915 (w tym 59 domniemanych),
- zmarli z ran: 392 (w tym 52 domniemanych),
- zmarli w wyniku wypadków w czasie walk: 3
- zaginieni bez wieści: 120,
- zmarli w wyniku wypadków po walkach: 11.
Całkowite straty 1 Armii Wojska Polskiego w marcu 1945 roku wynoszą więc według zaprezentowanych powyżej obliczeń 1441 żołnierzy polskich, z czego w czasie walk zginęło 1310 żołnierzy11.
Na całym szlaku polskich żołnierzy, prowadzącym przez miasto nad morze, znajdowały się groby polskich żołnierzy. Nie wszystkie ciała zostały pogrzebane, gdyż nie było takie możliwości. Miasto było poważnie zniszczone. Część pochówków realizowano w ramach grobów zbiorowych. Po odejściu polskich żołnierzy w kierunku zachodnim, władztwo w mieście przejęli Sowieci. Nie mamy żadnych informacji dotyczących prowadzonych pochówków w tym czasie.
Szerzej na temat prowadzenia pochówków i tworzenia cmentarzy po 31 maja 1945 roku, czyli już w okresie działania polskiej administracji w Kołobrzegu, piszemy w innym miejscu (przeczytaj). Na podkreślenie zasługuje jednakże fakt liczby ekshumowanych ciał, pochowanych na Cmentarzu Wojennym w Kołobrzegu po 1948 roku. Według obliczeń na bazie niezachowanych protokołów ekshumacji (skany "Księga Poległych" H. Kroczyńskiego), na tej wojskowej nekropolii pochowano 729 ciał ekshumowanych z terenu Kołobrzegu lub bezpośrednio na zapleczu działań frontu12. Do tego doliczyć należy 123 polskich żołnierzy, pochowanych w Karlinie, Grzybowie, Budzistowie, Czerninie, Niekaninie, Stramnicy, Dygowie, Rymaniu, Siemyślu i Sławoborzu, których protokoły ekshumacji nie zachowały się, ale ich szczątki pochowano na cmentarzu w Kołobrzegu. Razem, daje to 852 żołnierzy.
Robert Dziemba
Na zdjęciu wprowadzającym polscy żołnierze przy krzyżu upamiętniającym poległych pochowanych przy parowozowni, marzec 1945. Fot. Józef Rybicki, ze zbiorów Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu (sygn. 6222). Na zdjęciu poniżej tabliczka na grobie zbiorowym żołnierzy poległych w walkach o Kołobrzeg, ze zbiorów MOP Kołobrzeg.
Przypisy:
1 Edward Kospath-Pawłowski, Kołobrzeg, 8-18 marca 1945, Pruszków 1997, s. 29. Tego autora z kolei cytuje inny: Marcin Leszczyński, 1945 Kołobrzeg, Bellona, Warszawa 2015, s. 83. Tak powstaje krąg wzajemnego cytowania, bez dążenia do wskazania źródła naukowego. Tamże: Marcin Leszczyński, Pomorze 1945, Bellona, Warszawa 2014, s. 264. Różnica jednego zaginionego w tę czy w tamtą stronę, jest bez znaczenia.
2 Hieronim Kroczyński, Zdobycie Kołobrzegu, 18 marca 1945 r., Wydawnictwo Kamera, Kołobrzeg 2015, s. 39.
3 Tadeusz Gasztold, Od zakończenia I wojny światowej do wyzwolenia w 1945 roku, [w:] Kołobrzeg, zarys dziejów, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1979, s. 100. Te same liczby podaje Arkadiusz Ogrodowczyk, Wojsko Polskie w walce o Kołobrzeg. Wyzwolenie miasta (marzec 1945), [w:] Dzieje Kołobrzegu, H. Lesiński (red.), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1965, s. 149.
4 Emil Jadziak, Wyzwolenie Pomorza, Wydawnictwo MON, Warszawa 1962, s . 219.
5 Księga poległych na polu chwały, Wydawnictwo MON, Warszawa 1974, s. 17.
6 Mi nie udało się potwierdzić tych obliczeń, gdyż A. Sroga nie podał ich pełnego źródła.
7 Alojzy Sroga, Na drodze stał Kołobrzeg, Wydawnictwo MON, Warszawa 1985, s. 631.
8 Tamże, s. 658-659.
9 Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej, tom IV, Żołnierze Wojska Polskiego na Wschodnie A-M, Pruszków 1995, s. 24.
10 Hieronim Kroczyński, Kołobrzeska Księga Poległych w drugiej wojnie światowej, Wydawnictwo Kamera, Kołobrzeg 2005, s. 69.
11 Lektura i przeliczenie nazwisk zawartych w "Kołobrzeskiej Księdze Poległych" wskazuje, że liczba ta wynosi jednak 1323. Podczas prowadzenia badań w ramach realizowanego obecnie w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu badań, zostanie to jeszcze raz sprawdzone.
12. Tamże, s. 19.
